Penulis: Benedict Au
SEJAUH MANAKAH FAKTOR-FAKTOR LUAR MEMBERI KESAN TERHADAP PERUBAHAN SISTEM PEMILIKAN TANAH WARISAN BUMIPUTERA DI SABAH?
SEJAUH MANAKAH FAKTOR-FAKTOR LUAR MEMBERI KESAN TERHADAP PERUBAHAN SISTEM PEMILIKAN TANAH WARISAN BUMIPUTERA DI SABAH?
Perkembangan kemajuan yang berlaku secara mendadak akibat modenisasi
telah memberikan impak yang agak besar khususnya terhadap negara kita Malaysia Sabah . Dalam esei ini, saya akan membincangkan
dua komponen yang amat penting iaitu pertama adalah faktor-faktor luar yang
telah memberikan kesan terhadap perubahan sistem pemilikan tanah warisan
bumiputera di Sabah. Dalam komponen kedua ini, saya akan membincangkan
bagaimana sistem pemilikan tanah warisan bumiputera di Sabah
yang lama telah mengalami perubahan akibat daripada pengaruh faktor-faktor
luar. Faktor-faktor luar adalah terdiri daripada elemen-elemen luar seperti
pengklasifikasian hutan, kepentingan kerajaan, undang-undang atau akta,
birokrasi kerajaan, dan pelabur-pelabur luar. Kelima-lima elemen yang dianggap
sebagai faktor-faktor luar ini akan cuba
dibincangkan kenapa ianya dilihat sangat mempengaruhi perubahan sistem
pemilikan tanah warisan bumiputera di Sabah .
Manakala bagi kawasan tanah milik bumiputera di Sabah
pula adalah menerusi sistem tradisi lama iaitu secara warisan daripada nenek
moyang.
Masyarakat bumiputera di Sabah
telah mengiktiraf tanah yang mereka diami adalah warisan daripada nenek moyang
mereka (Doolittle. 2001 : 82). Kawasan tempat tinggal mereka sebenarnya adalah
berdasarkan sistem warisan yang mana setiap kawasan hutan yang telah dibuka dan
dibersihkan dianggap sebagai milik keluarga mereka. Oleh itu, mereka telah
menjalankan pelbagai aktiviti seperti memungut hasil hutan dan juga menjalankan
kegiatan pertanian. Beberapa kaedah telah digunakan untuk membuka kawasan
pertanian dan penempatan seperti menebang pokok-pokok, membersihkan dan
seterusnya membakar kawasan hutan. Hal ini menyebabkan mereka dianggap telah
memusnahkan habitat hutan bagi kepentingan mereka sendiri oleh pihak kerajaan.
Pengawalan ini berlaku melalui konsep Political Forest
Dari segi kepentingan, ideologi kerajaan telah
menekankan bahawa hutan sebenarnya berkepentingan melalui sumber hasil pembalakan.
Kawasan-kawasan hutan yang memiliki sumber kayu balak yang banyak akan dianggap
sebagai kawasan kepentingan kerajaan. Bagi penduduk kampung yang memiliki
kawasan tanah yang luas tetapi tidak memiliki geran tanah maka tanah tersebut
bukan dianggap sebagai hak milik yang sah. Oleh itu, tanah yang tidak bergeran
akan dianggap sebagai milik kerajaan dan penduduk kampung tidak berhak terhadap
tanah tersebut. Pokok yang ditebang oleh penduduk kampung untuk kegunaan
sendiri adalah salah di sisi undang-undang. Hanya syarikat yang mempunyai lesen
yang sah sahaja dianggap berhak untuk menjalankan aktiviti pembalakan di hutan.
Hal ini berlaku kerana dasar kerajaan yang amat mengambil berat terhadap
kepentingan-kepentingannya khususnya kepentingan melalui ekonomi. Pembalakan
dilihat sebagai salah satu sumber yang sangat penting boleh menjana ekonomi
negara. Dari persepsi Scientific Forestry
pula menganggap bahawa hanya mereka yang profesional yang mengguna sistem
sains sahaja layak untuk menguruskan hutan. (Fadzilah Majid Cooke. 1999 :
117-118). Sebagai contoh Jabatan Perhutanan amat menitik beratkan tentang
pengurusan hutan secara mampan. Oleh itu, hanya pihak-pihak yang boleh
menggunakan kaedah sains sahaja yang dianggap layak menggunakan hutan kerana
mereka boleh mengawal dan mengurus hutan secara mampan.
Undang-Undang Tanah atau akta juga telah dilaksanakan di
Sabah bertujuan untuk mengubah status hutan,
contohnya dari status hutan bebas kepada hutan simpan. Isu konflik tanah yang
berlaku di Ulu Padas yang melibatkan orang Lun Dayeh dengan pihak kerajaan
negeri Sabah adalah disebabkan perubahan
status tanah yang dilaksanakan di bawah Ordinan Tanah Sabah 1930 (Vaz. 2006: 141).
Kerajaan telah mengiktiraf kawasan Ulu Padas sebagai hutan terpelihara dan oleh
itu, pemilikan tanah oleh orang Lun Dayeh tidak dianggap sah di sisi
undang-undang. Tanah mereka hanya akan diiktiraf sah sekiranya mereka mempunyai
geran tanah atau Native Title di bawah Ordinan Tanah Sabah 1930 dan bukannya
berdasarkan kepada pewarisan daripada nenek moyang mereka. Hal ini menyebabkan
hak milik tanah tersebut telah bertukar daripada hak milik kampung atau
persendirian kepada hak milik kerajaaan. Apabila hal ini berlaku, segala aktiviti harian orang Lun Dayeh yang biasa
dilakukan di kawasan hutan tersebut akan terhalang dengan serta merta.
Selain
itu, pengklasifikasian hutan juga telah dilakukan oleh kerajaan bagi
mengiktiraf sesebuah kawasan hutan sebagai hutan terpelihara. Bagi kawasan
hutan yang telah diiktiraf, kawasan hutan tersebut dengan serta merta
terlindung dari sebarang kegiatan pencerobohan dibawah undang-undang yang telah
dibuat oleh pihak kerajaan. Kawasan hutan itu juga akan dibuat penyempadanan
dan hal ini memyebabkan tanah tersebut akan dibahagi-bahagikan kepada beberapa
sempadan yang tertentu. Tujuan penyempadanan ini dibuat adalah untuk memastikan
setiap kawasan akan terkawal dengan sesuatu penyempadanan yang terancang (Fadzilah
Majid Cooke. 1999: 105-108). Selain penyempadanan, perlembagaan hutan simpan
juga telah digubal oleh kerajaan untuk memastikan setiap hutan simpan tersebut
akan dapat dikawal dengan lebih teliti. Di Sabah, biasanya banyak
kawasan-kawasan hutan simpan yang telah diiktiraf oleh kerajaan negeri. Bagi
kawasan hutan yang telah diiktiraf sebagai kawasan hutan simpan ini akan
sentiasa ditinjau oleh pihak-pihak bertangungjawab mengawal seperti pasukan
RELA. Pasukan RELA ini berperanan untuk keluar masuk ke dalam kawasan hutan
simpan bagi memastikan tiada sebarang kegiatan penerokaan, kerja-kerja
perladangan, pemburuan binatang, dan pemungutan hasil hutan dilakukan oleh
penduduk berhampiran. Akibat daripada pengistiharan hutan perlindungan ini, komuniti
setempat tidak lagi boleh memasuki kawasan hutan yang dulunya bebas untuk
dimasuki bagi tujuan pemungutan hasil hutan dan melakukan aktiviti pertanian.
Dasar
perhutanan kerajaan yang dilaksanakan ini telah menimbulkan banyak kemarahan
terhadap penduduk di Sabah. Walaubagaimanapun kerajaan telah mengambil langkah
baru dengan melonggarkan status hutan, yang mana penduduk di Sabah boleh
memiliki kawasan tanah dengan permohonan geran. Birokrasi kerajaan ini dilihat
mampu meredahkan kemarahan penduduk, namun birokrasi kerajaan ini akhirnya
telah membangkitkan kembali kemarahan penduduk kerana kelemahan sistem
birokrasi ini sendiri. Isu permohonan geran tanah menjadi panas kerana
sebahagian besar permohonan penduduk di Sabah tidak diambil berat. Situasi keadaan
ini dapat dilihat di Ulu Padas Sabah, dimana permohonan geran tanah yang
dilakukan oleh masyarakat Lun Dayeh bagi memastikan kawasan tanah milik mereka
menjadi sah melalui status pemilikan geran tanah tidak mendapat layanan yang
baik daripada Jabatan Ukur dan Tanah (Vaz. 2006 : 134-147). Permohonan mereka
mengambil masa yang terlalu lama untuk disahkan sedangkan kawasan mereka kini
telah menjadi kepentingan kerajaan khususnya melalui sektor pembalakan. Selain
itu, sistem birokrasi kerajaan yang lemah dan mencetuskan isu konflik juga
dapat dilihat di kawasan Tongod, Sandakan. Walaupun penduduk kampung telah
memohon hak tanah melalui Native Customary Rights (NCR) sejak pada tahun 2002
lagi tetapi sehingga kini masih belum mendapat kelulusan daripada kerajaan
untuk mengiktiraf hak tanah mereka. (News
Sabah Times, 17 February 2007)
Faktor luar seterusnya yang
dilihat mampu memberikan kesan terhadap perubahan sistem pemilikan tanah
warisan bumiputra di Sabah adalah pelabur-pelabur luar. Pelabur-pelabur luar yang
terdiri daripada syarikat-syarikat yang besar dan kaya akan menggunakan
pengaruh kekayaan mereka untuk mengambil hak tanah penduduk kampung. kawasan
tanah yang diambil akan diusahakan untuk tujuan pembangunan dan juga pertanian
komersial seperti kelapa sawit dan getah. Tindakan pelabur-pelabur ini telah
mengakibatkan kemarahan penduduk kampung yang seterusnya melancarkan
penentangan untuk melindungi kawasan tanah mereka yang dianggap milik atau hak
warisan daripada nenek moyang mereka. Situasi seumpama ini dapat dilihat di
kawasan Tongod, Sandakan yang mana kawasan tanah mereka telah dimasuki oleh
sebuah syarikat besar untuk tujuan penanaman kelapa sawit. Seramai 3000
penduduk di kawasan Tongod yang melibatkan lima buah kampung seperti Kampung
Liu Pampang, Kampung Minusoh, Kampung Namukon, Kampung Maliau dan Kampung
Napagang telah menentang untuk mempertahankan kawasan tanah yang telah
memberikan mereka tempat tinggal dan sumber pendapatan selama tujuh generasi. Penduduk
kampung ini telah merayu makhamah untuk mempercepatkan perlulusan hak mereka
yang telah mereka isi di bawah hak tanah adat atau Native Customary Rights (NCR)
pada tahun 2002. (News Sabah Times,
17 February 2007)
Akibat daripada tindakan
daripada faktor-faktor luar seperti pengklasifikasian, kepentingan kerajaan,
undang-undang tanah, birokrasi kerajaan dan pelabur luar terhadap sistem
pemilikan tanah warisan bumiputra Sabah telah memberikan banyak perubahan. Kesan
perubahan yang pertama dapat dilihat adalah perubahan daripada pemilikan tanah
warisan daripada nenek moyang kepada tanah kerajaan dan kerajaan telah
mentakrifkan tanah yang diambil milik sebagai Native Reserve. Orang kampung
telah dibahagikan kepada dua kategori jenis tanah iaitu Tanah Kampung (village
land) dan Hutan Simpan (forest reserve) Tanah Kampung adalah kawasan Native
Reserve yang mana penduduk kampung boleh menbina rumah, berkebun, menternak,
menanam pokok buah-buahan dan menbina kolam ternak ikan. Manakana Hutan Simpan
pula adalah kawasan hutan yang telah ditakrifkan oleh kerajaan sebagai kawasan
hutan yang terlindung daripada sebarang kegiatan aktiviti penduduk kampung yang
dianggap boleh memusnahkan kawasan hutan simpan. Oleh itu, konflik sering kali
berlaku di kalangan penduduk kampung kerana kepentingan kawasan tanah yang
terhad untuk sebarang kegiatan aktiviti mereka khususnya ekonomi. (Doolittle. 2001 : 81-82)
Akibat daripada perubahan pemilikan kawasan tanah juga
telah menyebabkan tradisi lama mereka telah mengalami perubahan. Semasa
mengamalkan tradisi lama, tanah akan diwariskan kepada keluarga atau
keturunannya dan keluarga yang memiliki kawsan tanah ini juga boleh menjual
tanah mereka kepada orang lain sekiranya keluarga ini memerlukan wang tunai
(cash). Penggunaan tanah sesebuah keluarga juga boleh digunakan oleh
sanak-saudara ataupun jiran yang memerlukan tanah untuk diusahakan melalui
meminjam kawasan tanah yang kosong. Selain itu, sanak-saudara ataupun jiran
yang meminjam kawasan tanah yang kosong untuk diusahakan juga boleh memungut
produk atau sumber asli yang tumbuh secara semulajadi seperti rotan, pokok
buluh, paku-pakis, buah-buah hutan dan lain-lain. Namun jika kawasan tanah yang
dibiarkan kosong dan tidak diusahakan oleh tuan tanah dalam jangka masa yang
panjang dan telah diusahakan oleh orang lain, maka status pemilikan tanah
tersebut bukan lagi miliknya serta tanah itu dianggap sebagai Tanah Kampung.
Jika dahulunya penduduk kampung mengamalkan sistem
pertanian sara diri namun kini mereka telah beralih kepada sistem pertanian
secara komersial. Penduduk kampung yang telah mendapatkan hak tanah mereka
melalui permohonan geran akan terus mengusahakan kawasan tanah mereka dengan
aktiviti pertanian. Permodenan yang telah masuk secara mendadak dan juga
permintaan sayur-sayuran yang tinggi juga telah mengubah sistem pertanian
penduduk kampung daripada pertanian pindah kepada pertanian komersial
berasaskan sayur-sayuran. Permodenan telah mencetuskan Revolusi Hijau yang
mampu memberikan peningkatan pertanian secara mendadak melalui penggunaan bahan
teknologi tinggi terhadap pertanian. Revolusi Hijau bermaksud penggunaan
bahan-bahan yang berteknologi tinggi seperti racun serangga, mesin tuai dan benih
bermutu terhadap pertanian (McMichael,
P. 2000 : 68-70). Oleh itu, penduduk kampung telah meningkatkan pertanian mereka
dengan menggunakan bahan-bahan berteknologi tinggi dalam sistem pertanian mereka.
Selain itu, hak komuniti (useright) untuk masuk ke tanah kampung tidak lagi
disebut sebagai hak kerana tuan tanah telah menitik beratkan peningkatan
pertanian sayur komersial secara intensif menyebabkan sesetengah tanah
diusahakan secara berkekalan, maka orang lain tidak dapat masuk untuk
mengusahakan tanah tersebut. Penggunaan tanah secara berkekalan untuk pertanian
sayuran komersial juga telah menggurangkan kawasan tanah yang kosong. Namun,
walaupun sekarang banyak tanah terbiar berbanding dulu tetapi apabila seseorang
petani atau tuan tanah memutuskan untuk menggunakan tanah terbiar itu sebagai
satu kawasan pertanian kekal, maka secara serta merta menjadiakn kawasan tanah
itu sebagai milik persendirian. Selain itu, tidak terdapat persetujuan berapa
besar sesebuah keluarga boleh mengusahakan kawasan tanah untuk memenuhi
keperluan asas. Keluarga yang lebih kaya akan mengupah pekerja untuk membantu
mereka bagi mengekalkan tanah mereka sentiasa diusahakan serta mengurangkan
kawasan tanah yang terbiar. Situasi ini dapat dilihat di banyak kawasan tempat
di Sabah khususnya di kawasan Kundasang, yang
mana tuan tanah akan mengusahakan kawasan tanah mereka dengan dibantu oleh para
pekerja yang diupah. Sekiranya terdapat jiran atau atau orang lain yang ingin
mengusahakan tanah, tuan tanah masih mengizinkannya namun sebagai balasannya
tuan tanah mahukan sedikit hasil sebagai balasan daripada penggunaan tanahnya
dan biasanya 1/3 adalah jumlah yang diminta hasil daripada tanaman tersebut.
(Doolittle. 2001 : 85-86)
Selain itu, perubahan sistem pemilikan tanah warisan ini
juga telah menyebabkan sistem tardisi lama penduduk kampung iaitu pemungutan
hasil hutan atau non-timber forest product (NTFP) juga telah
berubah. Menurut adat tradisi, penduduk
kampung boleh keluar masuk hutan untuk menjalankan aktiviti seperti memburu,
mengumpul hasil semulajadi hutan, dan sebagainya. Namun kini penduduk kampung
tidak lagi bebas untuk keluar masuk ke dalam hutan kerana tindakan kerajaan
yang telah mengambil milik kawasan tanah meraka yang dianggap tidak sah. Penduduk
kampung hanya boleh menjalankan kegiatan seharian mereka di tempat kawasan
tanah kampung yang terbatas. Sedikit kecil pendapatan mereka yang dahulunya
diperolehi daripada non-timber forest
product (NTFP) kini telah hilang kerana mereka tidak lagi dapat masuk ke
dalam kawasan hutan yang telah dilindungi oleh kerajaan melalui Hutan Simpan. Sebelum
ini, penduduk akan memungut hasil hutan seperti paku-pakis, rotan, damar,
jelutong, buah-buah hutan dan sebagainya untuk dijual ke pasar-pasar minggu dan
mereka mendapat wang hasil daripada jualan mereka. Selain hasil semulajadi yang
dipungut dijual secara mentah, penduduk juga akan menghasilkan produk baru
melalui hasil hutan. Sebagai contoh kayu rotan diambil untuk dijadikan bahan
kfartangan seperti bakul, beg, dan lain-lain. (Fadzilah Majid Cooke. 1999 :
116-118). Namun kini, kegiatan mereka
seumpama itu tidak lagi wujud kerana kerajaan menganggap perbuatan itu adalah salah
di sisi undang-undang.
Secara
kesimpulannya, faktor-faktor luar seperti pengklasifikasian hutan, kepentingan
kerajaan, undang-undang atau akta, birokrasi kerajaan, dan pelabur-pelabur luar
telah memberikan kesan terhadap perubahan sistem pemilikan tanah warisan
bumiputera di Sabah . Akibat daripada
kelima-lima faktor luar ini telah menyebabkan banyak perubahan yang berlaku terhadap
sistem pemilikan tanah dan juga terhadap kegiatan ekonomi penduduk bumiputera Sabah . Dapat dilihat juga bahawa banyak konflik yang
berlaku di Sabah kerana penduduk kawasan yang
terlibat ingin mempertahankan kawasan tanah yang telah mereka diami sejak
daripada nenek moyang mereka lagi daripada diambil alih khususnya melalui
faktor-faktor luar yang telah dibincangkan.
Rujukan
Doolittle, Amity. 2001. From Village Land
Rights in Sabah,
Malaysia, 1950-1996. Human Ecology 29 ( 1 ).
Jomo, K. S. et al. 2004. Deforesting Malaysia
Ecology of
Agriculture and Commercial Logging. London
Majid Cooke, Fadzilah. 1999.
Forests
and Identity in Sarawak . Akademika 55 : pp.
105-130.
McMichael, P. 2000. Development
and Social Change. Thousand Oaks, Pine Forge,
Ca.
Vas, Justine. 2006. Seeking
Spaces for Biodiversity in Improving Tenure Security for
Local Communities
in Sabah ? In : State Communities and Forests
in Contemporary
Borneo . Australian
National University
Press : Canberra
Willis, Katie. 2005. Theories
and Practices of Development. Routledge : New York
Newspapers
News Sabah Times. 2007. Save Our
Ancestral Land, 3000
Villagers Urge Govt.
No comments:
Post a Comment